METROPOLIS (phần 1)

Thành phố luôn được coi như là bộ mặt đại diện cho nền văn minh của một dân tộc. Nói một cách khác thì ta có thể gọi thành phố là phòng thí nghiệm của loài người, trong công cuộc khai phá hoặc đốt trụi đi một nền văn hóa .

Mười thế kỷ, mười đất nước tiêu biểu đã được sử sách chọn làm điểm nổi bật cho tín ngưỡng, kiến trúc, hội họa, ẩm thực, âm nhạc, ect…

Trải qua hơn hàng vạn năm lịch sử, những tiêu biểu này vẫn giử được nét đặc trưng có một không hai. Hôm nay cả nhà hãy theo Lu đi du lịch tìm về quá khứ xa xưa, để xem lại cái gọi là độc đáo, là kì diệu từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 20.

JERUSALEM, 11th CENTURY

Lu không hiểu sao các nhà sử học lại không đề cập đến nền văn hóa từ trước thế kỷ thứ 10, mà chỉ xục xạo tìm tòi từ Jerusalem, thành phố tôn giáo nguyên thủy nằm khiêm tốn trên dãi cát sa mạc vào thế kỷ thứ 11. Có lẽ họ cho rằng đây là điểm chính thức khởi đầu cho sự phát triển văn hóa của loài người chăng?

Thế kỷ 11 là thời kỳ bành trướng của tín ngưỡng. Lúc bấy giờ Châu Âu bị quyền lực tôn giáo thống trị mà điểm xuất phát là Jerusalem, mãnh đất này còn được gọi là thánh địa của người Do Thái. Vua David cai trị từ 1000 BC (*), sau đó người con trai, Solomon, lên nối ngôi và cho xây dựng lên một thánh thất đầu tiên tượng trưng cho quyền lực vô biên.

Đối với người thiên chúa giáo, Jerusalem được xem như là một sự nhắc nhở trong kinh thánh, rằng nơi đó đức chúa cứu rỗi Jesus Christ bị đóng đinh vào cây thánh giá trên đồi Golgotha. Thế kỷ này còn được gọi là “1st century walls".

PARIS, 12th CENTURY

Mặc dù có nhiều người gọi đây là thế kỷ của ảm đạm, mù mờ không định hướng (Dark Ages), nhưng không thể nào phũ nhận một điều rằng thời kỳ này đã ra đời nhiều trường đại học, tạo nên một tầng lớp trí thức trung lưu.

Chế độ phong kiến bị sụp đổ, đô thị bắt đầu hình thành, mua bán trao đổi hàng hóa phát triển. Dĩ nhiên nhà thờ vẫn còn nhiều quyền lực, bởi vì tín ngưỡng vẫn mang lại cho con người có một niềm tin vào hạnh phúc, sự thiêng liêng, tính hướng thiện trong cuộc sống.

Song song với việc xã hội hình thành nên một lớp người giàu mới, đã có một sự bùng nổ trong kiến trúc xây dựng. Đặc biệt tại Paris, những nhà thờ lớn đổ xô nhau thiết kế, làm mới, phong cách kiến trúc ấn tượng nhất thời kì này Gothic. Vào giữa những năm 1170-1270, nước Pháp tự thân đã xây dựng nên 18 nhà thờ lớn.

A MONGOL TENT CITY, 13th CENTURY

Chưa có một thời đại nào lại giống như thế kỷ 13 này, hầu như cả thế giới run sợ trước quyền lực của một người đàn ông Mông Cổ có tên là Genghis Khan (Thành Cát Tư Hãn, 1155-1227).

Sinh ra và lớn lên trên thảo nguyên, cuộc sống du mục đã rèn luyện cho người đàn ông này cách cởi ngựa và săn bắn nhuần nhuyễn. Bề ngoài của ông ta cho thấy có sự đáng ngờ nếu cho rằng đây là một người trung thành, và rộng lượng với bạn bè theo như lời đồn thổi. Genghis gây ấn tượng cho cái nhìn đầu tiên đó là một người hung hăng, độc đoán.

Vào tuổi 40, ông ta đã thành lập nên một quyền lực, khống chế các đối thủ, tập hợp Mông Cổ trở thành một lĩnh địa dưới quyền cai trị của mình. Năm 1206, tự nhận mình là người thống lĩnh toàn thế giới, Genghis đặt tầm nhìn sang các nước láng giềng. Đầu tiên là nam chinh, sau đó là đông tiến sang China, thậm chí vượt xuyên cả Vạn Lí Trường Thành.

Kế tiếp vị hoàng đế Mông Cổ này tập trung sang tây chiến. Đến cuối thế kỷ, Mông Cổ làm chủ một phần thế giới mà không ai có thể tin vào mắt mình. Đó là lĩnh địa họ chiếm được kéo dài từ bờ tây Thái Bình Dương cho đến Danube, và từ phía nam hồ Baikal cho đến Persian Gulf.

Nổi lo sợ cả thế giới bị mất vào tay người Mông Cổ được nhiều nhà sử học mô tả, “Kể từ khi thế giới hình thành, chưa có một đất nước nào có được quyền lực như Mông Cổ hiện nay, họ càn quét và thống trị tất cả như bước qua cỏ rác”.

Người đàn ông cả đời chinh chiến này đã hình thành nên một dạng thành phố mà các nhà sử học gọi là “Mongol Tent City” của thế kỷ 13th, vì cả đời nam chinh bắc chiến ông ta chỉ cắm dùi trong lều.

KOBLENZ, THÀNH PHỐ CHẾT, 14th CENTURY

Một dấu ấn đáng ghi nhận của đế quốc Mông Cổ để lại cho thế kỷ sau, đó là những cuộc viễn chinh của họ đã mở ra con đường mua bán giữa Châu Á và Châu Âu. Thế giới giờ đây như rộng lớn hơn khi hai lục địa được kết nối giao dịch.

Tuy nhiên, điều gì cũng có sự bất lợi của nó, đi kèm với những chuyến hàng hóa thông thương, là một tai họa đổ ập xuống nhiều nước trên thế giới vào năm 1346.
Cơn bệnh dịch kì lạ tự dấy xuyên khắp cả Châu Á gây chết người hàng loạt từ đông sang tây.

Thành phố Koblenz thuộc nước Đức, được coi như là thành phố tai họa của thế kỷ, vì nó nằm ngay giao điểm của các dòng sông chính, Rhines và Moselle. Thương thuyền các nước coi đây là bến đổ trung tâm, nơi tập trung mua bán. Do đó nó cũng là nơi nhân mầm cái chết, thời bấy giờ người ta gọi là bệnh dịch đen.

Cơn dịch gây nên sự kinh hoàng ảnh hưởng từ Châu Á sang Châu Âu, và chạm ngõ đến bờ bắc của biển đen. Italy, France, Spain, Portugal, England, Scotland, Germany, Baltic, Russia, etc…đều có dân số giảm đi vì dịch chết. Tai họa này vẫn đều đều lập đi lập lại vài thập niên một lần, cho đến khi mất hẳn vào cuối thế kỷ 14th.

VOYAGE OF DISCOVERY, 15th CENTURY
+ LISBON

Đến tận thế kỷ này người Châu Âu vẫn cho rằng thế giới là mặt bằng phẳng. Những thủy thủ chỉ suy đoán mù mờ dựa trên bản đồ, và những câu chuyện kể thần thoại, họ chưa từng rong buồm vượt xa quá dãy đất mà họ đang nhìn thấy mút tầm mắt.

Vào năm 1497, một nhà thám hiểm người Portuguese tên là Vasco da Gama đã can đảm khởi hành cho chuyến viễn du lịch sử. Từ Cảng Lisbon ông ta xuôi hướng nam đi qua mũi Hảo-Vọng (Cape of Good Hope) tiến tới India. Mục đích của chuyến khai phá không nhằm vào tín ngưỡng mà là cho sự giàu có, quyền lực, và danh tiếng.

Da Gama dự trù sẽ được đón tiếp như một người hùng mang lại nhiều của cải quý giá đến cho dân cư vùng East Africa và India. Nhưng ông ta đã chạm phải một sự kinh ngạc. Những người mua bán ở vùng đất mới hoàn toàn không nín thở chờ đón chuyến tàu văn minh Châu Âu cặp bến. Thay vào đó họ khịt mũi khi nhìn thấy món trang sức rẻ tiền của Gama, đây lại là những thứ được ưa chuộng ở các nước Châu Âu. Những chiếc tàu buồm ở bến cảng mới cũng khác hẳn, chúng nó thật to lớn, và được đóng với kĩ thuật tinh vi hơn cả tàu của Portuguese.

+ MOZAMBIQUE

Tiếp tục cuộc viễn chinh của mình về những vùng đất được gọi là hoang vu, là không văn minh trên bản đồ. Da Gama lại đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác.
Mozambique, một đất nước nằm trên bờ nam của bờ biển Africa là một trong chuỗi kéo dài của nền văn minh hồi giáo, đã làm cho Gama bị sốc.

Đời sống ở đây thật thanh bình, dân chúng ko màng đến chuyện chiến tranh. Họ chỉ tập trung lo buôn bán. Người Mozambique nói tiếng Swahiti ở nhà, nhưng lại dùng tiếng Ả Rập khi ra chợ hoặc nơi công cộng. Họ vận những chiếc váy bằng loại vải tốt, và vấn trên đầu đầy những trang sức bằng vàng. Họ trao đổi mua bán gold, ngà voi, sắt, gổ quí, đồi mồi đắt tiền, ngọc trai, sành sứ, đá quí, đồ gia vị và cây chà là.

Trái với dự đoán đi chinh phục những nước hoang sơ của Gama, bến cảng Mozambique đông nghẹt tàu buồm các nước tới trao đổi hàng hóa. Nhà Thám hiểm Gama đã cẩn thận mang theo thật nhiều hàng hóa được cho là quý giá để mua bán, nhưng sự thật làm ông ta kinh ngạc đến bị sốc. Thành phố này không cổ xưa, và người dân có vẻ không hứng thú với những món hàng rẻ tiền của ông ta mang đến. Thậm chí chiếc tàu ông ta đang điều khiển, The caravels, được xem là hàng cực phẩm dân gian ở Portuguese thì đối với cảng Mozambique giống như là thèng gù trong nhà thờ đức bà.

Đòn cuối cùng đập cho ông ta ngã tinh thần hoàn toàn khi mời Vua Hồi Giáo lên tàu để trao tặng vật quí. Một người viết sử niên biên ghi lại rằng,” ông ta hầu như coi thường những món hàng chúng tôi trao tặng, đã từ chối không nhận"

Thoai kể tới đây nghỉ giải lao.
Ngày mai Lu kể típ tới 5 thế kỷ sau. Lần này cho cả nhà hái hoa bắt bướm, văn chương mí lại thơ ca âm nhạc, sẽ hông có chiến tranh và bệnh dịch.

*B.C : before Christ